2 lutego. Święto Ofiarowania Pańskiego – Matki Bożej Gromnicznej

Tradycja żydowska

W tradycji żydowskiej 40. dnia po narodzinach pierworodnego syna zanoszono do Świątyni Jerozolimskiej, by „przedstawić” go Panu i złożyć ofiarę z baranka albo z dwóch ptaków (synogarlic lub gołębi), by go symbolicznie wykupić. Według Prawa po czterdziestu dniach kobieta, która urodziła dziecko, mogła zostać oczyszczona.

Celebracja chrześcijańska

Chrześcijanie bardzo wcześnie zaczęli celebrować ów czterdziesty dzień po narodzinach Chrystusa, który zamykał okres Bożego Narodzenia. Od początku święto to zespalało w sobie kilka wątków: ofiarowania Jezusa w Świątyni, oczyszczenia dokonanego przez Matkę Boską, ale także spotkania Boga ze swoim ludem.

Już w IV w. obchodzono w Jerozolimie święto Hypapante, czyli spotkania. Celebrowano go na pamiątkę pierwszego przybycia Jezusa do Świątyni Jerozolimskiej. W nocy wyruszała z Jerozolimy procesja ze świecami. Kierowała się ku Betlejem. W połowie drogi jej uczestnicy spotykali drugą procesję, która wcześniej wyruszyła właśnie z miasta narodzenia Jezusa. Obie procesje łączyły się i wspólnie, z radością i triumfalnie, wkraczały do bazyliki Zmartwychwstania Pańskiego. Jej opis zachował się w manuskrypcie z Arezzo:

Wszyscy kapłani i biskupi wygłaszają kazania, komentując fragment Ewangelii, w którym wspomina się, że Józef i Maryja w czterdziestym dniu zanieśli Pana do świątyni i że Symeon i prorokini Anna córka Fanuela Go zobaczyli, wspomina się także słowa, które oni wypowiedzieli podczas tej wizyty i dar, który rodzice złożyli.

Rzym – procesja pokutna ze świecami

Prawdopodobnie w V wieku święto znane było w Rzymie, zaś od VII w. urządzano w tym dniu uroczyste procesje. Za papieża Sergiusza I (687-701) wprowadzono zwyczaj, że o brzasku 2 lutego z Forum Romanum wyruszała procesja ze świecami, zdążająca do Bazyliki Matki Bożej Większej (Santa Maria Maggiore). Miała ona charakter pokutny. Szaty liturgiczne były koloru czarnego lub fioletowego. Przypuszcza się, że pokutny charakter święta był związany ze słowami Symeona skierowanymi do Maryi:

Oto Ten przeznaczony jest na upadek i na powstanie wielu w Izraelu; i na znak, któremu sprzeciwiać się będą – a Twoją duszę miecz przeniknie – aby na jaw wyszły zamysły serc wielu. (Łk 2, 33-36).

Pokutny charakter miała także procesja, która odbywała się w Konstantynopolu. Uczestniczący w niej cesarz przebywał drogę boso. Z VIII wieku pochodzi antyfona Adorna Thalamum, która związana była z uroczystością 2 lutego. Jej autorem jest bp Kosmas z Majumy. Śpiewano ją w trakcie uroczystych procesji.

Przyozdób mieszkanie Twoje, Syjonie, — i przyjmij Chrystusa Króla, — powitaj z miłością Marię, która jest bramą niebios; — Ona bowiem niesie Króla chwały i światłości wiecznej; pozostawszy Dziewicą, ofiaruje Syna, przed jutrzenką zrodzonego, którego Symeon, wziąwszy na ręce swoje ogłasza narodom jako Pana życia i śmierci, i jako Zbawiciela świata.

Światło na oświecenie pogan

Od X wieku upowszechnił się zwyczaj poświęcania w dniu Ofiarowania Pańskiego świec. Ich światło jest przede wszystkim symbolem Chrystusa, o którym Symeon powiedział, że jest światłem na oświecenie pogan (Łk 2,32). Płonąca świeca jest też symbolem gotowości na przyjęcie Chrystusa do swojego życia. Znakiem, że nasze życie spala się dla Boga.

Maryja przynosi Światłość: Chrystusa

W Polsce uroczystość Ofiarowania Pańskiego przybrała charakter maryjny. Do dziś nazywana jest świętem „Matki Bożej Gromnicznej”. Dawniej panował też zwyczaj poszczenia w wigilię 2 lutego, tak jak przed każdym świętem maryjnym. Akcentowano, że Maryja przynosi Światłość – Chrystusa. Jest orędowniczką, a Jej wstawiennictwo ochrania przed nieszczęściami i broni przed złem.

Płomień, który broni od gromu

Świece błogosławione 2 lutego, zwane w Polsce gromnicami, były przystrajane i ręcznie malowane. Ich polska nazwa pochodzi od słowa „grom”, gdyż zgodnie z tradycją zapalenie ich w czasie burzy i postawienie w oknie chroniło przed uderzeniami piorunów. Gromnice miały też chronić przed tragediami, pożarami czy wszelkimi nagłymi nieszczęściami. Dawniej po powrocie z kościoła płomieniem gromnicy wypalano na belce sufitu krzyż. Zapalano też od niej domowy ogień, co miało zapewnić pokój i miłość w rodzinie. Gospodarz domu obchodził ze świecą całe obejście i dom, klękając przy każdym progu, aby gospodarstwo było chronione przed złymi mocami i nieszczęściem. Płonące gromnice wkładano w ręce umierających. Miało to obronić konających przed złymi duchami i wskazywać im światłość wieczną.

Jeszcze w Mszale Trydenckim uroczystość 2 lutego określono jako „Oczyszczenie Maryi Panny” (In purificatione Beatae Mariae Virgine). Nie znaczy to jednak, że w Kościele nie było świadomości, że jest to nie tylko święto maryjne. W Mszale Rzymskim pochodzącym z 1970 r. wyraźnie podkreślono, że jest to Święto Pańskie i opowiedziano się za nazwą „Ofiarowanie Pańskie” (In praesentatione Domini).

Światowy Dzień Życia Konsekrowanego

Od 1997 r. z inicjatywy papieża Jana Pawła II w święto Ofiarowania Pańskiego obchodzi się także Światowy Dzień Życia Konsekrowanego. Zaakcentowano tym samym, że jest to przede wszystkim dzień, w którym Chrystus przychodzi do swojej Świątyni i w którym rozpoczyna się nowa, arcykapłańska liturgia.

Podczas Eucharystii w święto Ofiarowania Pańskiego biskupi diecezjalni modlą się wraz z osobami życia konsekrowanego w ich intencji. W tym dniu siostry zakonne i zakonnicy podczas mszy św. odnawiają śluby zakonne: czystości, posłuszeństwa i ubóstwa.

Ustanawiając ten dzień, Jan Paweł II zwrócił uwagę, że ofiarowanie Syna Bożego, którego symbolem jest przyniesienie Go do świątyni, jest wzorem dla wszystkich, którzy poświęcają swe życie Bogu.

Ofiarowanie Jezusa staje się wymowną ikoną całkowitego oddania własnego życia dla tych, którzy powołani są, aby odtworzyć w Kościele i w świecie, poprzez rady ewangeliczne charakterystyczne przymioty Jezusa, dziewictwo, ubóstwo i posłuszeństwo.

Centralne obchody w archidiecezji warszawskiej rozpoczną się Koronką do Bożego Miłosierdzia w kościele sióstr wizytek na Krakowskim Przedmieściu o godz. 15.00. Po nabożeństwie odbędzie się procesja do archikatedry św. Jana Chrzciciela, gdzie o godz. 16.00 liturgii będzie przewodniczył kard. Kazimierz Nycz.

Źródła: Paweł Sczaniecki OSB, „Gromniczna”, w: Ruch Biblijny i Liturgiczny, nr 1, 1958 r , s. 55-62; Misterium Christi 1932-1933, z.2; www.archidiecezja.lodz.pl; www.brewiarz.katolik.pl; www.kosciol.pl; www.zegocina.pl; https://www.liturgia.pl